1 Κράβαρα και Κραβαρίτες (1)

Θα ασχοληθούμε σε συνέχειες αλιεύοντας δημοσιεύματα, άρθρα και εργασίες λογοτεχνικές για να ετυμολογήσουμε τις λέξεις «Κράβαρα» και «Κραβαρίτες» . Λέξεις παρεξηγημένες οι οποίες στην καθομιλουμένη παίρνουν διαφορετική διάσταση στην ερμηνεία τους. Χρέος μας είναι να καταλάβουν οι εγγράμματοι κυρίως (και ταυτόχρονα ανιστόρητοι) ως μη εντρυφήσαντες σε καμία ελληνική ετυμολογία πως οι λέξεις με την πάροδο του χρόνου χάνουν την αρχική σημασία τους με αποτέλεσμα να παρερμηνεύονται στη συνέχεια από γενιά σε γενιά και από στόμα σε στόμα, ειδικά στη μεταπολεμική ιστορία μας
Κράβαρα και Κραβαρίτες
Η πραγματική έννοια
Του Γιάννη Γ. Γαϊτάνη
Σε πολλά λεξικά κι εγκυκλοπαίδειες, από άγνοια ή εσκεμμένα, οι συντάκτες του λήμματος «Κράβαρα» και «Κραβαρίτες» έχουν κακοποιήσει και παραποιήσει τη αλήθεια. Οι εργασίες τους στερούνται πνευματικής, ιστορικής και κοινωνικής έρευνας. Για το λόγο αυτό η μακρόχρονη έρευνά μου στράφηκε στις εκδόσεις και μελέτες περί Κραβάρων, ακόμη σε τοπικές πηγές και στη μυθολογία, από αγάπη για την πατρίδα μου την Ναυπακτία, χωρίς καμιά φιλοδοξία ιστορικού ή λαογράφου.
Η πραγματική έννοια περί Κραβάρων είναι τελείως διαφορετική απ' αυτήν που πολλοί πιστεύουν και αδίκως συκοφαντείται μια ιστορική και γενναία περιοχή της Ρούμελης.
«Κράβαρα» καλείται το ορεινό τμήμα της Επαρχίας Ναυπακτίας που παλαιότερα περιελάμβανε τους Δήμους Ναυπακτίας, Πυλλήνης, Αποδοτίας, Προσχίου, Κλεπαϊδος και Οφοινείας. Αυτό εκτείνεται από την πρωτεύουσα της περιοχής, την Ναύπακτο προς βορά μέχρι του Νομού Ευρυτανίαςύουσα της περιοχής, την Ναύπακτο προς βορά μέχρι του Νομού Ευρυτανίας,

, προς δυσμάς μέχρι την επαρχία Τριχωνίδας και προς ανατολάς μέχρι των νομών Φθιώτιδας και Φωκίδας. Ο κάτοικος της περιοχής αυτής λέγεται «Κραβαρίτης-Κραβαρίτισσα». Για την ονομασία υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι οι κάτοικοι της ορεινής Ναυπακτίας κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας πολεμούσαν με ανδρεία και μένος εναντίον του εχθρού. Από την υπόδειξη και κραυγή των παλικαριών, κάρα -βαρείτε, «κεφαλή», δηλαδή κατακέφαλα, ώστε το χτύπημα είναι εξοντωτικό, προήλθε η προσωνυμία Κράβαρα- Κραβαρίτες. Έγγραφο που βρέθηκε σε οικογενειακό αρχείο εξ Απόκουρου Αιτωλίας, αναφέρει ότι το όνομα Κραβαρίτες τιμά όλους τους Ναυπάκτιους για την ανδρεία που έδειξαν σε έφοδο για την κατάληψη του Κάστρου της Ναυπάκτου, από επαναστατικά σώματα από Βραχωρίτες, Παρακαμπυλίους, Μεσολογγίτες, Βαλτινούς και Ξηρομερίτες. Κατά την επίθεση παραβιάστηκε η κεντρική πύλη του κάστρου και μπήκαν σ' αυτό. Τότε οι αρχηγοί των Ναυπακτίων, φώναζαν: Στην κάρα «κεφαλή» βαρείτε. Η πολεμική αυτή ιαχή καθώς επαναλαμβανόταν από τα παλικάρια έγινε πολεμικά σύνθημα, όπως το Σαράντα στον Αλβανικό αγώνα «αέρα».
Έτσι οι επιτυχίες των Ναυπακτίων κληροδότησαν την παρεξηγηθείσα αργότερα λέξη Κραβαρίτες. Μερικοί κάτοικοι από τα ορεινά χωριά τα Ναυπακτίας, Πέρκου, Τέρνου, Περίστας και Κονίτσης, λόγω του άγονου του εδάφους και για βιοποριστικούς λόγους ταξίδευαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και στο εξωτερικό, ασχολούμενοι με εργασίες και εμπόριο του «ποδαριού», χειρόνακτες, γυρολόγοι, φωτογράφοι, εμπειρικοί γιατροί και μάγοι. Επειδή μερικοί από αυτούς, πολύ σπανίως , έκαναν κι επαιτεία, λόγω φυσικής αναπηρίας, προς άσκηση άλλου είδους εργασίας, μερικοί από σκωπτική και συκοφαντική διάθεση, παραποίησαν την ορθή έννοια Κράβαρα και χαρακτηρίζοντας τους κατοίκους της ορεινής Ναυπακτίας ως επαίτες απεφάνθησαν ότι Κραβαρίτης σημαίνει ζητιάνος.
Ο άδικος αυτός χαρακτηρισμός δεν έχει καμία σχέση με τη λέξη Κράβαρα- Κραβαρίτης.
Ο λόγιος Βλαδίμηρος, Σλάβος την καταγωγή και κάτοχος της Σλαβικής φιλολογίας, τον οποίο οι ελληνικές αρχές, μετά τον αγώνα του 1821 χρησιμοποίησαν για την μετάφραση σλαβόφωνων χωριών, μεταφράζοντας τη λέξη Κράβαρα, σωστά - «Γράβα-ρα», υποστηρίζει ότι σημαίνει αυχένες-διάσελα. Σχετικά ο Θ. Πετσάλης στο ιστορικό του μυθιστόρημα «οι Μαυρόλυκοι» σελ. 256 γράφει: «Ένας βράχος απάνω στον άλλο, δίπλα στον άλλο, πίσω απ' τον άλλο, βράχια, βράχια ακατάστατα, μυτερά, κοφτερά, στραβά, αταίριαστα, όρθια, πλαγιαστά, κρεμασμένα σαν δόντια, σαν καρφιά, σαν μαχαίρια. Κι ύστερα μια κατεβασιά, μία σάρα απότομη, όλο στουρνάρι και χαλίκι.
Τα Κράβαρα, από αιώνες κατοικούνται από ορεσίβιους κτηνοτρόφους, γνήσιους Ρουμελιώτες, με την πιο αυθεντική πολιτιστική και λαογραφική παράδοση, από παλικάρια και ήρωες των εθνικών μας αγώνων.
Οι Κραβαρίτες είναι ζωντανοί, πατριδολάτρεις και πολύστροφοι άνθρωποι. Δίκαια η περιοχή των Κραβάρων ονομάζεται πατρίδα των Ευζώνων και Κραβαρίτης σημαίνει ήρωας, φιλοπάτρης, άνθρωπος έξυπνος και εξ ορεινής Ναυπακτίας, βραχώδους, αγόνου και ιστορικού μέρους καταγόμενος.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ -ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΠερί των Κραβάρων ο μύθος αναφέρει ότι ο Θεός ήταν ξεκούραστος, την δεύτερη ημέρα της δημιουργίας, πήρε μια μεγάλη σήτα και κοσκίνησε το χώμα. Με αυτό έπλασε τους κάμπους και τις εύφορες κοιλάδες, για να ζουν οι ντελικάτοι καλά. Με ότι απέμεινε στον πάτο της σήτας, τις πέτρες, σκέφτηκε να χτίσει ένα βουνό, μια βραχώδη περιοχή, για να παιδεύει τους αμαρτωλούς. Έτσι, έπλασε τα Κράβαρα, όλο πέτρα και γύμνια. Ο Κραβαρίτης, που μένει στον τόπο του, «ξελιθάει» σε όλη του τη ζωή, σπαταλά τις μέρες του κάνοντας πεζούλια που θα συγκρατήσουν το λιγοστό χώμα που υπάρχει στα Κράβαρα.
Επειδή οι Κραβαρίτες μεταναστεύουν από ανάγκη, τα ταξίδια τους αυτά τα ονομάζουν μπολιαριά. Οι ίδιοι λέγονται μπουλιαραίοι, τα σακούλια τους μπουλιαροσάκουλα και οι μαγκούρες τους μπουλιαρομάτσουκα. Για να μην καταλαβαίνουν δε οι άλλοι τι λένε, για τους δουλειές τους επινόησαν και μιλούσαν δική τους γλώσσα, τα λεγόμενα μπουλιάρικα. Η γλώσσα αυτή των Κραβάρων είναι περίεργη και ιδιόμορφη, συνθηματική και δεν υπερβαίνει τις χίλιες λέξεις, συνδεόμενη κατά την ομιλία με ελληνικά συνδετικά μόρια. Μπουλιάρης δεν σημαίνει ζητιάνος, απόγονος εμβολαρίων, των ζητιάνων που κατέφευγαν στα μπεζεστένια της πόλης, τις εμβόλους, «δρόμους εστεγασμένους», όπου πωλούσαν τρόφιμα και αυτοί «αργοί και πένητες της βασιλευούσης οι τους επισκεπτέσι των λεοφόρων οίπερ έμβολοι λέγονται παρινοστούντες και εμφωλεύοντες και παρασίτων τάξιν ή κολάκων ή το γε αληθέστερον ειπείν προαιτών «ζητιάνων» επέχοντες» (Ν. Μ. Αταλειάτης 272, 23 βλ. Κουκουλέ, Μπολιάρης επετηρίς Βυζαντινών Σπουδών 3-1926-334).
BOLLIAR ονομάζουν στα Βουλγαρικά και σερβοκροατικά πρβλ και βοριάρο, τον ευγενή, τον πλούσιο, τον σπουδαίο, που με αυτάρεσκο χιούμορ (Τριανταφυλλίδης) θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως είχαν πάρει το όνομα και οι μπουλιάριδές μας...
Με τα επιχειρήματα αυτά που αναπτύσσω και στην έγκριτη και μεγάλη εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ κατά προτροπή και παράκληση του αείμνηστου μεγάλου Ευρυτάνα και διακεκριμένου Ρουμελιώτη αγωνιστή και δημοσιογράφου Ανδρέα Πουρνάρα, αίρεται κάθε κακή και συκοφαντική έννοια περί Κραβάρων και Κραβαριτών, η οποία ανεύθυνα και προχείρως επεκτάθηκε, διότι τόσο η λαϊκή παράδοση όσο και η επιστημονική έρευνα υποδεικνύουν το αντίθετο της απόψεως μερικών φιλολογούντων συγγραφέων και μη κατόχων των ανωτέρω αδιάσειστων στοιχείων... Κραβαρίτης θα πει τέλειος ορεσίβιος από άγονη περιοχή Ρουμελιώτης, με μπέσα και φιλότιμο...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μανώλη Τριανταφυλλίδη: «Τα ντόρτικα» Λαογρ. 7-1923, σελ. 243. Αυτόθι σελ. 522 «μνεία περί ανεκδότου εργασίας» του Γιάννη Βλαχογιάννη.
Γιάννη Βλαχογιάννη «Κράβαρα και Ναύπακτος» εφημ. «ΕΘΝΙΚΗ», 27-1-1891.
Σωτ. Κουτσοπούλου: Η Ναυπακτία ΑθήναΙ 1924.
Δ. Λουκοπούλου: «Ποιμενική της Ρούμελης», Αθήνα 1930.
Π. Πυλαρινού: «Κράβαρα και Κραβαρί Αθήναι 1951.
ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΚΑ: Περιοδικό αριθμ. φυλ. 97, σελ. 33.
Μαν. Τριανταφυλλίδης, άρθρο «Ελληνικαί συνθηματικαί γλώσσαι» σελ. 661, προσφορά εις Στ. Κυριακίδη.
Θανάση Παπαθανασόπουλου: «Λαογραφικά Μελετήματα» εκδόσεις ΣΕΔΕΡΗ, Αθήνα 1986.